به گزارش آذر، باهنر هم از این جهت که برادرش جزو موثرین انقلاب اسلامی بوده و هم از این جهت که خود به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی راه پیدا کرده همزمان با ایجاد جریان اصولگرا با این جریان پیوند داشت؛ به صورتی که هرگونه تغییر مواضع در او نمادی از تغییر مواضع جریان اصولگرا باشد.
کیاوش حافظی: اظهارات اخیر محمدرضا باهنر درباره ی این که هیچگاه به حجاب الزامی اعتقادی نداشته و این که تصمیم نظام توقف قانون حجاب بوده واکنش سیاسیون تندرو را به همراه داشته است.
زمانی باهنر یکی از چهره سازان جریان اصولگرا محسوب می شد و بنا بر روایت ها، نقش برجسته ی در فراهم کردن زمینه های ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد داشت اما با شکراب شدن رابطه باهنر و احمدی نژاد، تندروها که رییس دولت محبوبشان تسریع کننده به قدرت رسیدن آنها بود، از محمدرضا باهنر نیز فاصله گرفتند.
دبیر کل جامعه اسلامی مهندسین برادر کوچک تر محمدجواد باهنر نخست وزیر شهید در دولت شهید رجایی است که ۸شهریور سال ۶۰ در بمب گذاری در دفتر نخست وزیری بهمراه رییس دولت ترور شدند. بااینکه برادر بزرگتر در شروع انقلاب و حتی قبل از شهادت شناخته شده بود اما برادر کوچک تر در سالهای بعد از شهادت جایگاه خودرا در سیاست ایران تثبیت کرد.
دعوت از برادر کوچکتر نخست وزیر حزب
محمدرضا باهنر ابتدای انقلاب معاون استانداری کرمان بود که برای برگزاری کنگره حزب جمهوری اسلامی در سال ۶۱ به تهران دعوت شد تا در برقراری امنیت کنگره نقش ایفا کند. هنگام فراهم کردن مقدمات برگزاری کنگره، برای حفظ نام «باهنر» در حزب به محمدرضا باهنر پیشنهاد می شود برای پیوستن به شورای مرکزی حزب ثبت نام کند.
پیوستن به حزب جمهوری اسلامی سبب شد کارهای سیاسی و انقلابی محمدرضا باهنر وارد سطح جدیدی شود. وی در دومین انتخابات مجلس به قوه مقننه رفت از آن به بعد تا دوره نهم، به جز دوره ششم که اصلاح طلبان بر سر کار آمدند، در مجلس بود. او به مدت ۲۸ سال نماینده مجلس بود و به تعبیر خود به اندازه دوره خدمتی یک کارمند، در مجلس نماینده یا نایب رییس مجلس بوده و بعدا با حکم رهبری عضو حقیقی مجمع تشخیص مصلحت نظام شد.
باهنر کی اصولگرا شد؟
سابقه اصولگرایی باهنر به حزب جمهوری اسلامی برمی گردد؛ وقتی که جامعه روحانیت مبارز و حزب جمهوری اسلامی به دو طیف چپ و راست تقسیم شده بود. محمدرضا باهنر مثل احمد توکلی و ناطق نوری در زمره راستی ها بود. در مقابل اکثریت دولت میرحسین موسوی از چپ هایی تشکیل شده بود که در مقابل طیف راست از مداخله دولت در اقتصاد دفاع می کردند. اختلاف دیدگاه های دو جناح در تشکل های جامعه روحانیت، حزب جمهوری اسلامی و حتی دولت میرحسین موسوی رفته رفته بیشتر شد. چپ ها از جامعه روحانیت جدا شدند و مجمع روحانیون مبارز را پایه گذاری کردند، راستی ها از دولت خارج شدند و نمایندگان مجلس دست راستی حزب جمهوری اسلامی برای دومین دوره ریاست جمهوری خواهان تغییر نخست وزیر بودند.
نظر امام امابر حفظ میرحسین موسوی بود. نخستین نطق محمدرضا باهنر نیز با روز تحلیف ریاست جمهوری آیت الله خامنه ای همزمان شده بود.
اولین نطق باهنر در مجلس خطاب به میرحسین موسوی؛ آقای خامنه ای نمی خواست تو را نخست وزیر بگذارد
باهنر در این نطق خطاب به نخست وزیر که در صحن مجلس نشسته بود به موضع گیری صریح با او پرداخت و اظهار داشت: «تو نخست وزیر امام هستی؛ امام تو را نخست وزیر نگه داشته؛ آقای خامنه ای نمی خواست تو را نخست وزیر بگذارد. کاری بکن که در دوره دوم نخست وزیری، آبروی امام و انقلاب و نظام را حفظ کنی.»
در خاطره ۲ اسفند سال ۱۳۶۳ اکبر هاشمی رفسنجانی روایت شده که محمدرضا باهنر در مخالفت با بودجه دولت میرحسین موسوی ایده جلسات غیرعلنی مجلس را داشته است. در این روایت آمده: «آقایان [اسدالله] بادامچیان و [محمدرضا] باهنر آمدند و با بودجه دولت مخالفت داشتند. خواهان تشکیل جلسات سری مجلس برای گفتن نظرهایشان شدند.»
محمدرضا باهنر همچون ۹۹ نماینده مخالف میرحسین موسوی بود. با این حال، مجلس دوم با اکثریت جناح چپی ها بر ادامه نخست وزیری میرحسین موسوی مهر ابقا زد. در خاطرات ۱۶ آبان ۱۳۶۴ هاشمی رفسنجای آمده است: «پیش از ظهر آقای [محمدرضا] باهنر آمد و از فشارهایی که بعد از مسئله دولت و مخالفت آنها با نظر امام بر آنها وارد می آورند گله داشت. گفتم که به مسایل دامن زده نشود تا فراموش شود.»
ارتباط نزدیک باهنر با ناطق نوری
باهنر از دهه ۶۰ ارتباط بسیار نزدیکی با علی اکبر ناطق نوری داشت طوری که هردو در گروه مشاوران رهبری قرار گرفتند. ناطق نوری در خاطرات خود درباره ی این گروه که باهنر هم جزیی از آن است، می نویسد: «من از همان اول خدمت مقام معظم رهبری بودم و در همان روزهای اول رهبری گروه مشاوره برقرار بود. اسامی اعضاء گروه مشاوره عبارت بودند از آقای مهندس موسوی، آقای باهنر، آقای خاتمی، آقای هاشمی و آقای موسوی خوئینی ها و بنده. شاید افراد دیگری هم بودند که الان در خاطر ندارم. این جمع هفته ای یک جلسه خدمت آقا می رفتیم و آقا مسایل را مطرح می فرمودند و بر روی مسایل مشورت می کردیم. دوستان هم به منظور سامان دهی امور نظر مشورتی خودشان را ارایه می دادند. البته کارها هر چه بیشتر جلو می رفت، نقش این گروه مشاوره کم رنگ تر شد.»
باهنر چه طور احمدی نژاد را بالا کشید؟
در دهه ۷۰ باهنر نیز مثل خیلی از دست راستی های حزب جمهوری اسلامی در مواضع اقتصادی خود تغییراتی داد و به منتقد سیاست «تعدیل» تبدیل شد. باهنر در انتخابات ۷۶ برای ناطق نوری فعالیت می کرد. در خاطره ۲۲ مرداد ۱۳۷۵ هاشمی رفسنجانی آمده است: «آقای محمدرضا باهنر آمد. در مورد سیاست نظام در انتخابات ریاست جمهوری پرسید و تلاش داشت که حمایت برای آقای ناطق نوری جلب نماید.» این نگاه مشابه به دیدگاه احمد توکلی بود و ازاین رو وی در سال ۸۰ به پشتیبانی از توکلی پرداخت و بعدا به واسطه سال ها حضور در مجلس و داشتن جایگاه در میان اصولگرایان رفته رفته چهره این جناح سیاسی در ادوار انتخابات تبدیل شد و از افرادی بود که مسیر احمدی نژاد برای ریاست جمهوری را هموار کرد. احمدی نژاد در دهه اول انقلاب با نزدیک شدن به جناح راستی هایی مثل هاشمی رفسنجانی، علی اکبر ناطق نوری و محمدرضا مهدوی کنی توانسته بود به فرمانداری خوی و ماکو و رفته رفته به استانداری اردبیل رسید. سپس کاندیدای انتخابات مجلس شد و نام وی در همان لیست انتخاباتی قرار گرفته بود که نام محمدرضا باهنر و دیگر سایر جناح راستی ها دیده می شد.
وقتی احمدی نژاد قرار بود شهردار تهران شود، وزارت اطلاعات صلاحیت او را به خاطر پرونده سوآپ نفت در زمان استانداری اش در اردبیل تایید نمی کرد. محمدرضا باهنر با علی یونسی وزیر وقت اطلاعات صحبت کرد و به او اظهار داشت: «شهرداری برای احمدی نژاد دست گرمی است والا او رییس جمهور آینده است.» با این وجود باهنر گفته که حدس نمی زد احمدی نژاد دو سال بعد رئیس جمهوری شود. اما احمدی نژاد می دانست که چگونه باید از شهرداری به ریاست جمهوری پرش کرد. با این وجود باهنر در مرحله نخست انتخابات ۸۴ از علی لاریجانی و در مرحله دوم از احمدی نژاد حمایت کرد.
باهنر: شرایط محاکمه احمدی نژاد باید فراهم شود
با این حال، این دو بعدا از هم فاصله گرفتند و باهنر در انتخابات ۸۸ از محسن رضایی حمایت کرد. بعدا در گفتگویی با فارس از سیاست خارجی احمدی نژاد انتقاد نمود و اظهار داشت: «حواس ما یعنی نظام تا نیمه دهه هشتاد جمع بود که بر آتش ایران هراسی جهان آب می ریختیم و توضیح می دادیم که خیر ما اهل دعوا نیستیم، اهل جنگ نیستیم، حتی اگر بخواهم به شما مستند بگویم، ما در سال ۸۴ مصوبه ای در مجمع تشخیص مصلحت نظام داشتیم به اسم چشم انداز که رهبری ابلاغ فرمودند که یک پاراگراف از این چشم انداز ۲۰ ساله مضمونش این بود که تعامل سازنده با همه کشورهای دنیا به استثنای رژیم صهیونیستی داشته باشیم. تا نیمه دهه هشتاد ما حواس مان بود.»
باهنر این را هم گفته که «احمدی نژاد بیشتر زبان بود تا گوش». به قول او، «احمدی نژاد کاری به خرد جمعی نداشت و بیشتر برای تصمیم گیری هایش به ذهن خود و قضاوت های خود اعتماد می کرد و حتی خرد جمعی آن چنان که باید در مجموعه دولت به کار گرفته شود، از آن استفاده نشد و اگر کسی هم خیلی زیاد می خواست با رئیس جمهوری بحث کند، وی حوصله شنیدن حرف های آن فرد را نداشت.»
سال ۹۶ هم بعد از آنکه محمود احمدی نژاد در نامه ای به رهبری خواهان برکناری رییس قوه قضاییه و برگزاری انتخابات آزاد شد، محمدرضا باهنر به نقل از برخی مقامات قضایی اظهار داشت که آمادگی برخورد با احمدی نژاد وجود دارد اما شرایط آن نیز باید برقرار شود. باهنر این را نیز اضافه کرد که «حرکات احمدی نژاد دارد یک مقدار تند می شود. این حرکات ابتدا به بهانه عملکرد برخی قوا بود اما الان بسمت ایرادگرفتن از کلیت نظام می رود.»
او بعد از انتخابات ۸۸ ضمن آنکه به انتقاد از احمدی نژاد می پرداخت اما موضع گیری شدیدی مقابل میرحسین موسوی و مهدی کروبی داشت. وی در جایی گفته بود «در فتنه ۸۸، خط قرمز ما ولایت فقیه بود. با این حال، هرکس آنرا زیر سؤال برد، از دایره نظام خارج شد.» هرچند که برخی مواضع وی در این رابطه تناقاضاتی با هم دارد.
او یکی از طرفداران حصر موسوی و کروبی بود. وقتی علی مطهری سال ۹۲ در نطق میان دستوری حصر بدون محاکمه میرحسین موسوی و مهدی کروبی را فاقد توجیه قانونی و شرعی دانست، محمدرضا باهنر بعنوان نایب رییس مجلس ریاست جلسه را برعهده داشت. باهنر به مطهری پاسخ داد که «در مورد معترضان و رهبران آنها» حداکثر رافت اسلامی «اعمال شده است.» در مصاحبه ای در سال ۹۶ نیز گفته: «اگر به شکل جدی و برپایه قوانین موجود کشور محاکمه بشوند، این آقایان سران فتنه مجازات شان بالاست. نظام نمی خواهد این کار را بکند. می گویند چرا حصر را برنمی دارید، من سوالی می کنم از کجا معلوم که آقایان سران فتنه وقتی آمدند بیرون باردیگر کنفرانس خبری نگذارند و بیانیه ندهند!؟» در صورتیکه این فعال سیاسی اصولگرا سال ۹۴ در برنامه شناسنامه اظهار داشته بود: «من معتقدم برخی از آنهایی که در سال ۸۸ اشتباه کردند، اگر توبه کنند و قانون را بپذیرند، نظام می تواند آنها را ببخشد.»
دبیرکل جبهه پیروان خط امام و رهبری در مورد وقایع ۱۴۰۱ نیز اظهار داشته بود: «ماجرای خانم مهسا امینی یک بهانه بود و اگر او هم نبود بطورمثال یک پروین خانومی را برای بهانه جویی پیدا می کردند. بالاخره بهانه تراشی در یک کشور ۸۰میلیونی قابل دستیابی است.» همین طور در برنامه تلویزیونی حضور نیز گفته: این تنها یک جرقه بود. برخی نارضایتی ها و ناکارآمدی هایی در ساحت اقتصاد، سیاست و حتی فرهنگ و دیپلماسی در داخل کشور وجود دارد؛ این اشکالات را ما باید کشف و درک نماییم و آنها را بفهمیم و حل نماییم.
از اول انقلاب، میزان مشروعیت نظام را به مشارکت مردم گره زده ایم
باهنر بعنوان یک چهره اصولگرای سنتی نقش مهمی در کارزارهای نامزدهای انتخابات داشته است؛ چنانکه علی اکبر ولایتی در ۹۲، ابراهیم رئیسی در ۹۶ و ۱۴۰۰ و قالیباف در انتخابات ۱۴۰۳ مورد حمایت او بودند. اما در چند سال قبل در مورد دو لایحه سی اف تی و پالرمو، که در مجمع تشخیص مصلحت نظام مسکوت مانده بودند، هماهنگ با دولت های حسن روحانی و پزشکیان بود و معتقد بود که نپیوستن به این دو کنوانسیون سبب شده ایران با کشورهای دوست هم نتواند تعامل داشته باشد.
او در موارد دیگری مثل مشارکت در انتخابات هم راه خودرا از تندروها جدا می داند و برعکس تندروها که میزان مشارکت در انتخابات برای آنها اهمیتی ندارد می گوید «ما در جمهوری اسلامی از اول انقلاب، میزان مشروعیت نظام را به حضور مردم در پای صندوق ها رأی گره زده ایم… البته طبیعی است که نتیجه انتخابات هم برایمان مهم می باشد و دوست داریم که اکثریت آن در مجلس دوازدهم در اختیار جریان اصولگرایی باشد، اما حتما اگر یک اقلیت اصلاح طلب قدرتمند در مجلس داشته باشیم آنرا می پسندیم و قبول داریم و دوست داریم که این اتفاق بیفتد.»
باهنر تغییر پارادایم داده است؟
آخرین مورد رویارویی تندروها با باهنر آنجا بود که وی در یک نشست خبری اعلام کرد تصمیم کلی نظام اکنون اینست که «قانون حجاب اجباری» لازم الرعایه نیست. تندروهای جریان اصولگرا ابتدا تلاش کردند سخن او را تکذیب و توقف قانون حجاب را مرتبط به مسعود پزشکیان ربط دهند. سپس او را به خاطر به کار بردن لفظ حجاب الزامی مورد انتقاد قرار دادند. تا جایی که محمدتقی نقدعلی همچون این نمایندگان در مجلس خطاب به باهنر اظهار داشت که از خون برادر شهیدت خجالت بکش.
باهنر هم از این جهت که برادرش جزو موثرین انقلاب اسلامی بوده و هم از این جهت که خود به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی راه پیدا کرده بوده، همزمان با ایجاد جریان اصولگرا با این جریان پیوند داشت؛ بطوریکه هرگونه تغییر مواضع در او نمادی از تغییر مواضع جریان اصولگرا باشد.
با این حال تغییراتی که در جریان اصولگرا رخ می دهد آنقدر بزرگ و برجسته نیست که نشان دهنده تغییری بنیادین باشد. اما گاهی یک تغییر کوچک در یک جریان سنتی خود به منزله تغییر پارادایم ارزیابی می شود ولو آنکه در دید جامعه ای که سیاست را از بیرون رصد می کند این تغییرات مهم و ملموس نباشند.
به طور خلاصه نخستین نطق باهنر در مجلس خطاب به میرحسین موسوی؛ آقای خامنه ای نمی خواست تو را نخست وزیر بگذارد باهنر در این نطق خطاب به نخست وزیر که در صحن مجلس نشسته بود به موضع گیری صریح با او پرداخت و گفت: تو نخست وزیر امام هستی؛ امام تو را نخست وزیر نگه داشته؛ آقای خامنه ای نمی خواست تو را نخست وزیر بگذارد. ناطق نوری در خاطرات خود درباره ی ی این گروه که باهنر هم جزیی از آنست، می نویسد: من از همان اول خدمت مقام معظم رهبری بودم و در همان روزهای اول رهبری گروه مشاوره برقرار بود. باهنر هم از این جهت که برادرش جزو موثرین انقلاب اسلامی بوده و هم از این جهت که خود به شورای مرکزی حزب جمهوری اسلامی راه پیدا کرده بوده، همزمان با بوجودآوردن جریان اصولگرا با این جریان پیوند داشت؛ بطوریکه هرگونه تغییر مواضع در او نمادی از تغییر مواضع جریان اصولگرا باشد.
